Opis
Znowelizowana wersja "Metodyki badań psychologicznych w zakresie psychologii transportu" stanowi efekt współpracy zespołu psychologów z Instytutu Transportu Samochodowego oraz specjalistów w dziedzinie psychologii transportu. Rewizja poprzedniej wersji była podyktowana między innymi zmianami w ustawie o kierujących pojazdami wprowadzonymi w 2019 roku, dotyczącymi badań kandydatów do szkół przygotowujących do zawodu kierowcy, a także osób rozpoczynających szkolenie w tym kierunku, a ponadto przyrostem badań obcokrajowców, które stwarzają szereg wyzwań natury metodycznej.
Celem nowelizacji było także rozszerzenie i upowszechnienie wskazówek do prowadzenia diagnozy psychologicznej wśród różnych grup kierujących z uwzględnieniem osób o ograniczonej mobilności (z niepełnosprawnością, seniorów).
Podręcznik uzupełniono o propozycje metod mających adekwatne opracowania psychometryczne, opisane w podręcznikach, pozwalające psychologowi na prowadzenie badań w pełni zgodnych z uwarunkowaniami prawnymi.
Podobnie jak pierwsze wydanie, także i obecne jest przeznaczone dla szerokiego grona czytelników. Pomimo iż głównym odbiorcą będą psychologowie wykonujący badania w zakresie psychologii transportu, niniejsza propozycja może być również wsparciem dla słuchaczy studiów podyplomowych z przedmiotowego obszaru.
Diagnoza w psychologii transportu nie dotyczy bowiem jedynie badań psychologicznych stanowiących podstawę wydania orzeczenia, ale często może stanowić także podstawę do pracy nad wzmocnieniem lub/i kompensatą występujących deficytów, a z całą pewnością tworzy podwalinę do pogłębionej psychoedukacji, która ma bezpośrednie przełożenie na bezpieczeństwo.
Spis treści
Wprowadzenie 7
1. Prawne aspekty orzecznictwa psychologicznego w zakresie psychologii transportu 11
1.1. Ochrona danych osobowych w badaniach psychologicznych 12
1.2. Badania psychologiczne wynikające z ustawy o kierujących pojazdami 14
1.2.1. Badania kierowców i kandydatów na kierowców 16
1.2.2. Badanie instruktorów i egzaminatorów oraz kandydatów do pracy na tych stanowiskach 18
1.2.3. Badanie kierowców pojazdów uprzywilejowanych i przewożących wartości pieniężne 18
1.2.4. Badanie sprawców wypadków drogowych 19
1.2.5. Badanie kierowców ze względu na popełnianie wykroczeń lub przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w ruchu drogowym 20
1.3. Badania psychologiczne wynikające z ustawy o transporcie drogowym 21
1.4. Szczegółowe zasady badań psychologicznych wynikające z aktów wykonawczych 22
1.5. Sytuacje nadzwyczajne w psychologii transportu 27
2. Standardy przeprowadzania badań psychologicznych 29
2.1. Określanie celu badania 29
2.2. Zróżnicowanie procedur diagnostycznych ze względu na rodzaj i cel badania 31
2.2.1. Badania psychologiczne kierowców wstępne i okresowe 31
2.2.2. Badania psychologiczne kierowców z grup szczególnego ryzyka 39
2.3. Badania obcokrajowców 41
2.3.1. Problemy formalne związane z badaniem obcokrajowców 41
2.3.2. Problemy językowe w badaniach obcokrajowców 42
2.3.3. Kwestie formalne badań obcokrajowców 43
2.3.4. Adaptacja metod testowych 43
2.3.5. Wywiad psychologiczny i obserwacja 44
2.4. Kryteria psychometryczne dla testów i urządzeń 45
2.4.1. Czym jest test psychologiczny i jakie warunki powinien spełniać? 46
2.4.2. Precyzja pomiaru i rzetelność 48
2.4.3. Trafność 53
2.4.4. Standaryzacja i obiektywność 57
2.4.5. Normalizacja 59
2.5. Etyczne problemy badania psychologicznego 62
2.5.1. Profesjonalna postawa 62
2.5.2. Przebieg badania i orzekania 71
2.5.3. Wynik badania 74
3. Wywiad i obserwacja w psychologicznych badaniach kierowców 77
3.1. Wywiad psychologiczny 77
3.1.1. Zasady prowadzenia wywiadu 77
3.1.2. Część pierwsza (ustrukturowana) wywiadu – zbieranie standardowych danych 78
3.1.3. Wywiad z kandydatami do szkół o profilu samochodowym 80
3.1.4. Część druga wywiadu – ukierunkowana weryfikacja hipotez diagnostycznych 82
3.2. Obserwacja psychologiczna 91
4. Zakres badania psychologicznego 93
4.1. Procesy poznawcze i funkcje intelektualne 93
4.1.1. Rozumienie 95
4.1.2. Antycypacja 101
4.1.3. Spostrzeganie i uwaga 103
4.2. Osobowość 109
4.2.1. Temperament i jego wpływ na radzenie sobie w sytuacjach trudnych 117
4.2.2. Dojrzałość społeczna i emocjonalna 129
4.2.3. Stres i radzenie sobie 140
4.3. Sprawność psychomotoryczna 151
4.3.1. Szybkość i adekwatność reakcji 151
4.3.2. Koordynacja wzrokowo-ruchowa 152
5. Diagnoza psychologiczna wybranych grup kierujących pojazdami 155
5.1. Kandydat do szkoły ponadpodstawowej lub uczeń szkoły ponadpodstawowej prowadzącej kształcenie w zawodzie 159
5.2. Kierujący w stanie nietrzeźwości, w stanie po użyciu alkoholu lub środka działającego podobnie 163
5.3. Sprawcy wypadków drogowych 171
5.4. Kierowcy przekraczający limit punktów karnych 176
5.5. Osoby wykonujące zawód kierowcy 178
5.6. Instruktorzy, egzaminatorzy 181
5.7. Kierowcy pojazdów uprzywilejowanych w ruchu 184
5.8. Kierowcy z niepełnosprawnością 188
5.9. Kierowcy starsi wiekiem 197
Bibliografia 201
Załączniki 215
O autorach / z książki
Autorzy: Adam Jasiński, Anna Łuczak, Michał Niezgoda, Ewa Odachowska, Adam Tarnowski, Monika Ucińska, Piotr Zieliński
Publikacja wydana na zamówienie Instytutu Transportu Samochodowego
